Tablica 12
Kultura i edukacja


Jakób Mortkowicz (1879-1931), księgarz i wydawca około 700 utworów wybitnych polskich pisarzy (m.in. Żeromskiego, Dąborowskiej, Słonimskiego, Tuwima), twórca wielu instytucji księgarskich, m.in. Domu Książki Polskiej.

"Szabasówka" w Warszawie. Tak nazywano żydowskie publiczne szkoły podstawowe. W 1937 r. było w Polsce 1275 szkół żydowskich, w których uczyło się ponad 180 tysięcy młodzieży.

Klub sportowy "Makkabi" w Krakowie. Sport traktowano jako jedną z dziedzin nowoczesnej kultury narodowej. W 1936 r. działało w Polsce 250 klubów zrzeszających ok. 30 tysięcy zawodników.

Artur Rubinstein (1887-1986), jeden z najwybitniejszych pianistów, studiował m.in. u Ignacego Paderewskiego, wielokrotny juror konkursów szopenowskich. Od 1906 r. mieszkał w USA.

Ludwik Zamenhof (1859-1917), poliglota i lingwista, lekarz z zawodu. Twórca międzynarodowego języka esperanto.

Ester Rachel Kamińska z córką Idą, wybitne aktorki teatralne. W 1936 r. działało piętnaście teatrów żydowskich, rozwijała się także produkcja filmów w języku jidysz, z których większość rozpowszechniana była w Stanach Zjednoczonych.

Uroczyste otwarcie Jeszybotu Mędrców, akademii Talmudycznej w Lublinie, 1930. Jesziwa lubelska miała renomę europejską.

Majer Bałaban (1877-1942), wybitny historyk dziejów Żydów w Polsce, współtwórca i rektor Instytutu Nauk Judaistycznych.

Janusz Korczak, właśc. Henryk Goldszmit (1878-1942), lekarz i wybitny pedagog, który propagował oparte na miłości oraz dziecięcej demokracji wzorce wychowania. Autor wielu książek dla dzieci (m.in.: Król Maciuś Pierwszy, Bankructwo Małego Dżeka). Jako kierownik żydowskiego Domu Sierot w getcie warszawskim nie chciał opuścić swoich wychowanków i dobrowolnie poszedł z nimi na śmierć do obozu w Treblince.

Bruno Schulz (1892-1942), pisarz, artysta plastyk i architekt. Całe życie spędził w rodzinnym Drohobyczu, gdzie prowadził lekcje rysunku w gimnazjum. W międzywojennej Polsce tworzyło ponad 500 żydowskich artystów, malarzy, grafików i rzeźbiarzy.


Kultura żydowska, w której rozwój nie ingerowało państwo, przeżywała w okresie międzywojennym okres świetności. Wyróżnić się w niej daje zarówno nurt religijny, jak i świecki. Twórcy pisali swe dzieła zarówno w języku jidysz, jak hebrajskim i polskim. Żydzi brali aktywny udział w rozwoju teatru, literatury, sztuki, nauki i sportu, mieli także własna prasę.

Podłoże aktywnego udziału ludności żydowskiej w kulturze i nauce tkwi w gruntownym wykształceniu, do którego przywiązywano ogromną rolę. Większość młodzieży żydowskiej (ok. 80%) uczęszczała do bezpłatnych szkół państwowych. Ponadto działały prywatne szkoły religijne (chedery, Talmud-Tory, jesziwy) oraz zakładane przez syjonistów i socjalistów szkoły świeckie. Zwieńczeniem systemu szkolnictwa były instytuty naukowe o europejskim poziomie (Wilno, Warszawa) oraz wyższe uczelnie talmudyczne (Lublin).

Isaak Bashevis Singer (1904-1991), od 1935 r. w USA, laureat literackiej Nagrody Nobla w 1978, najwybitniejszy pisarz tworzący w języku jidysz. Literatura w języku hebrajskim miała w Polsce mniejszy krąg odbiorców.





     
A & K Woźniak